Το δρόμο του προς εκτύπωση πήρε το πρώτο μου μυθιστόρημα "ΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΑΣΠΙΔΕΣ" καθώς είχε εξαντληθεί και τώρα ετοιμάζεται να επανακυκλοφορήσει από τις εκδόσεις "ΕΝΤΥΠΟΙΣ"
Οι "ΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΑΣΠΙΔΕΣ" είναι ιστορικό μυθιστόρημα για τη μάχη του Μαραθώνα κυρίως μέσα από τα μάτια του τραγικού ποιητή Αισχύλου καθώς η έμπνευση για να το γράψω ήταν το επίγραμμα που ο ίδιος ζήτησε να μπει στο μνήμα του
Τον γιο του Ευφορίωνα τον Αθηναίο Αισχύλο κρύβει νεκρόν το μνήμα αυτό της Γέλας με τα στάρια· την άξια νιότη του θα ειπεί του Μαραθώνα το άλσος κι ο Μήδος ο ακούρευτος οπού καλά την ξέρει.
Ο Αισχύλος άλλαξε την τραγωδία φέρνοντας δεύτερο ηθοποιό στη σκηνή μαζί με το χορό. Έζησε την άνοδο και την ακμάζουσα Αθηναϊκή Δημοκρατία και αυτό το νέο πολίτευμα που επέτρεπε στους πολλούς να συμμετέχουν στα κοινά ήταν αυτό που προστάτευσαν στη μάχη που έδωσαν οι Αθηναίοι.
Επίσης εξετάζεται και η δράση όσο και η ευφυία, πολιτική και στρατιωτική, του Μιλτιάδη, που οδήγησε την μάχη με μαεστρία ώστε να αντιπαρέλθει το αριθμητικό μειονέκτημα.
Ήταν η πρώτη μάχη που δόθηκε σε Ελληνικό έδαφος σηματοδοτώντας την αρχή των νικηφόρων πολέμων και ήταν ένας θρίαμβος για τους Αθηναίους, όσο και για τους Πλαταιείς που στάθηκαν δίπλα τους.
Η κυκλοφορία έχει προγραμματιστεί για τις 2 Ιουνίου 2025
Περίληψη από το οπισθόφυλλο:
Ο Αισχύλος, μετά το θριαμβευτικό ανέβασμα της παράστασης Πέρσες, στο θέατρο της πόλης Γέλα της Σικελίας όπου καταχειροκροτήθηκε από ένα θερμότατο ακροατήριο, συγκινημένος και υπερήφανος που κι ο ίδιος συμμετείχε σε μια ηρωική στιγμή της Ιστορίας, θυμάται τις συγκλονιστικές στιγμές που έζησε στον Μαραθώνα, όταν όλοι οι Αθηναίοι, με μια ψυχή και με αυταπάρνηση απαράμιλλη, έδωσαν τον υπέρ πάντων αγώνα στην κρίσιμη μάχη που θα καθόριζε το μέλλον του Ελληνισμού. Συγκινημένος περιγράφει την αποφασιστική πορεία των Αθηναίων ανάμεσα στα βουνά ενώ πηγαίνουν για ν' αντιμετωπίσουν το πεπρωμένο τους, τη συνάντηση με το θεό Πάνα που θα γίνει σύμμαχος στον ιερό τους αγώνα κι έπειτα την τιτάνια μάχη σώμα με σώμα Αθηναίων και Περσών, στην Πεδιάδα του Μαραθώνα. Μια μάχη που ως τότε όμοιά της δεν είχε βιώσει ο Ελληνισμός.
Φίλες και φίλοι, καλώς ορίσατε στην έβδομη συνέντευξη στην Κοιλάδα της Γνώσης! Σήμερα έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε τον Πολύκαρπο Παριορίτσα, συγγραφέα των μυθιστορημάτων στην Αρχαία Ελλάδα «Ματωμένες ασπίδες» και «Στις πύλες του Άδη». Πάμε…
Πείτε μας δύο λόγια για εσάς. Τι έχετε σπουδάσει, πού έχετε εργαστεί, τι κάνετε στον ελεύθερό σας χρόνο, ποια βιβλία έχετε γράψει, τι σας αρέσει να διαβάζετε, τι διαβάζετε τώρα…
Έχω πτυχίο πληροφορικής από το Northwood University και εργάζομαι για πάνω από δύο δεκαετίες στον τομέα, κυρίως σε μεγάλες επιχειρήσεις. Κύρια ασχολία είναι να είμαι πατέρας τα τελευταία χρόνια αλλά στον ελεύθερο χρόνο μου –όσο μου μένει -ασχολούμαι με διάφορα κατά περιόδους. Παλιότερα π.χ. ήμουν αρκετά ενεργός στην ερασιτεχνική αστρονομία. Αθλούμαι όσο μπορώ και βέβαια γράφω.
Έχουν εκδοθεί δύο μυθιστορήματά μου. Το «Ματωμένες ασπίδες» είναι ιστορικό μυθιστόρημα για τη μάχη του Μαραθώνα. Το «Στις πύλες του Άδη» που είναι φαντασίας με βάση την Ελληνική μυθολογία, κυρίως τα έπη. Επίσης ένα πολιτικό δοκίμιο που τιτλοφορείται «Δημοκρατία, αυτή η άγνωστη κρίση» και δύο παιδικά εικονογραφημένα παραμύθια συνοδευόμενα από DVD με δικές μου παραγωγές 3d animation, επίσημες συμμετοχές σε διεθνή φεστιβάλ. «Το μολυβένιο στρατιωτάκι» διασκευή του γνωστού παραμυθιού και «Ο χορός των πλανητών» ένα διδακτικό παιδικό που το εκπαιδευτικό ταινιάκι του «The Solar system waltz» έχει βραβευτεί στο διεθνή διαγωνισμό animation AnimFest με τρίτο βραβείο εκπαιδευτικού animation. Και βέβαια διαβάζω όσο περισσότερο γίνεται. Τώρα διαβάζω τη σειρά «Μαύρος Πύργος» του Στήβεν Κινγκ.
Το βιβλίο σας «Στις Πύλες του Άδη» συνδυάζει αρκετά στοιχεία της Ελληνικής μυθολογίας σχετικά με τους ήρωες τού Ομηρικών Επών. Ποια από αυτά τα στοιχεία υπήρχαν ήδη στην αρχαία ελληνική γραμματεία και ποια τα δημιουργήσατε εσείς;
Θα πρέπει να προσέξω να μην κάνω spoil. Τα περισσότερα στοιχεία που αφορούν το υπόβαθρο της ιστορίας, οι πόλεις, οι ιεροί τόποι, ο τρόπος των ιεροτελεστιών, καθώς και τα flash back στη ζωή των ηρώων υπάρχουν στην γραμματεία, είτε στα έπη, είτε σε εκδοχές των μύθων σε τραγωδίες, είτε σε αναλύσεις και μελέτες. Για παράδειγμα το τέλος του Αίαντα είναι από την τραγωδία «Αίας» του Σοφοκλή. Επίσης η ιστορία με τους λαούς της θάλασσας είναι τεκμηριωμένη αρχαιολογικά, Η τρέχουσα ιστορία -και το μυστήριο – όπως εξελίσσεται είναι δική μου ανάπτυξη.
Πόσο πιθανό είναι να δούμε τις «Πύλες του Άδη» σε σειρά ή σε ταινία; Δημοσιεύσατε στην σελίδα σας ότι βραβεύτηκε η διασκευή τού βιβλίου…
Είναι μια προσπάθεια που ξεκίνησα προσπαθώντας να βρω διέξοδο στο εξωτερικό. Παρόλο που οι «Πύλες» είχαν φτάσει κοντά σε μια συμφωνία στην Αγγλία, δεν ευδοκίμησε η προσπάθεια. Έτσι τους τελευταίους 14 μήνες ξεκίνησα μόνος μου την απόδοση σε σενάριο. Αρκετά επίπονη διαδικασία, αφού δεν είχα προηγούμενη γνώση και εμπειρία και έπρεπε πρώτα να διαβάσω πολύ ώστε να καταρτιστώ πρώτα θεωρητικά. Στους πρώτους διαγωνισμούς που πήρα μέρος έλαβα διάκριση να είμαι στον τελικό και αυτό είναι πολύ μεγάλο βήμα. Για να γίνει ταινία όμως είναι πολύ πιο μακρυά από όσο έχω φτάσει μέχρι τώρα. Ελπίζω ότι κάποιος θα το προσέξει, αν όχι για ταινία, για έκδοση στο εξωτερικό.
«Στις Πύλες του Άδη» έχετε αρκετούς ήρωες των Ομηρικών επών – όπως τον Οδυσσέα, τον Διομήδη, τον Μενέλαο, την Ελένη, τον Νεοπτόλεμο, κ. ά. – και μάλιστα δίνετε αρκετό χώρο σε κάθε ήρωα, ενώ συνήθως παρόμοια βιβλία επικεντρώνονται στον Οδυσσέα. Γιατί επιλέξατε αυτήν την προσέγγιση;
Όλοι οι ήρωες είχαν ενδιαφέρουσες ιστορίες και στοιχεία που ήθελα να αναδειχθούν, όπως ότι η Ελένη ήταν υπό την επήρεια της Αφροδίτης και εγκατέλειψε τον Μενέλαο και η εσωτερικής σύγκρουση ήταν μεγάλη. Ο Διομήδης ήταν τραγικός με την επιστροφή του στο Άργος και η μετέπειτα περιήγησή του μπλέκεται με Αινειάδα του Βιργίλιου. Ένιωσα ότι μου δινόταν η ευκαιρία να δείξω άγνωστες πτυχές χαρακτήρων από τα έπη και να έχω ένα πιο πολύπλοκο έργο «σκάβοντας» την ψυχή τους. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισα με το σενάριο, αφού εκεί είναι πιο αυστηρά τα πράγμα με καθορισμένο πρωταγωνιστή, ανταγωνιστή κλπ. Προσπάθησα να κρατήσω πάντως μια ισορροπία που βγάζει το σενάριο από την πεπατημένη.
Από όλους αυτούς τους ήρωες ποιον ξεχωρίζετε;
Δύσκολο να απαντήσω. Αν και τρέφω μεγάλη συμπάθεια στον Διομήδη, στην στάση που κράτησε γυρίζοντας στο Άργος. Αλτρουιστής ως το τέλος νομίζω ότι ο Οδυσσέας είναι ο πιο «γήινος». Πιο ανθρώπινος και κέρδισε το δικαίωμα να έχει δικό του έπος απέναντι στον ημίθεο Αχιλλέα που είχε την Ιλιάδα.
Πώς προέκυψε η αρχική ιδέα για το βιβλίο;
Συνήθως προκύπτει μια σκηνή, αρκετά κινηματογραφική θα έλεγα, μετά από ένα διάστημα που ασχολούμαι με τη μελέτη ενός θέματος. Συγκεκριμένα, πριν μου έρθει η ιδέα για αυτό το μυθιστόρημα, διάβαζα τα έπη και αναλύσεις γύρω από αυτά και τις τραγωδίες. Κάποια στιγμή είχα εικόνα τον Οδυσσέα να ζητά χρησμό στη Δωδώνη και αυτή ήταν η πρώτη σκηνή που είχα και άρχισα να αναρωτιέμαι «τι θα γινόταν εάν…» και άρχιζα να χτίζω την πλοκή.
Ποιους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς μελετήσατε για να αποδώσετε σωστά το ιστορικό και το μυθολογικό πλαίσιο;
Προφανώς τον Όμηρο. Τις αρχαίες τραγωδίες επίσης. Πολλές σύγχρονες μελέτες, από τον Δ. Μαρωνίτη για τα έπη και τις αναλύσεις για τις τραγωδίες από τον Ζ.Κ. Βερνάντ. Αυτά κυρίως.
Ο Όμηρος ήταν ένας ποιητής ή μία ομάδα ποιητών, όπως υποστηρίζουν κάποιοι ακαδημαϊκοί;
Δεν θα μπορούσα να απαντήσω σε αυτό εγώ. Η πιο λογική εκδοχή που διάβασα σε αναλύσεις είναι ότι ο Όμηρος (που παρουσιάζει και τον εαυτό του στην Οδύσσεια, στους Φαίακες, κάτι σαν Α. Χίτσκοκ αν το καλοσκεφτείς) συνέγραψε την Ιλιάδα και είχε μαθητές που συνέχισαν με την Οδύσσεια.
Πώς θα μπορούσαν αυτές οι καταπληκτικές ιστορίες των Ομηρικών Επών να αγαπηθούν από τους νέους αναγνώστες;
Θεωρώ ότι θα έπρεπε να γίνεται αυτή η προσπάθεια από το σχολείο. Να μη διδάσκονται σαν στεγνό υποχρεωτικό μάθημα αλλά να προσφέρονται – μαζί με τις τραγωδίες – σαν προβληματισμός για την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση και τον πολιτισμό. Για παράδειγμα, η Αντιγόνη αν την διδάσκεις για να κλίνεις τα ρήματα και να δεις τη γλώσσα ως γραμματική και συντακτικό είναι βαρετή όντως. Αν θέσεις τα ερωτήματα νόμιμο και ηθικό – ακόμη και σε νεοελληνική απόδοση, το μάθημα γίνεται φιλοσοφικό, ζωντανό και σημερινό. Το ίδιο αν αποκωδικοποιήσεις τις περιπέτειες του Οδυσσέα ως τη συνεχή μάχη του ανθρώπου να τιθασεύσει το περιβάλλον και τη μοίρα του. Νομίζω αυτός είναι ο ρόλος τους. Άλλωστε ο Αριστοτέλης έλεγε ότι διδάσκαλος των Ελλήνων είναι ο Όμηρος.
Ποια βιβλία θα προτείνατε σε όσους θέλουν να ασχοληθούν περισσότερα με τα Ομηρικά Έπη;
Μου αρέσουν οι αποδόσεις του Καζαντζάκη – Κακριδή πολύ και οι μελέτες των ακαδημαϊκών που ανέφερα. Θεωρώ πολύ σημαντικό η ανάγνωση των αρχαίων κειμένων να συνδυάζεται με αναλύσεις ακαδημαϊκές. Με αυτό τον τρόπο εμβαθύνεις στα κείμενα.
Γενικά είστε ευχαριστημένος με τον κόσμο τού βιβλίου στην Ελλάδα;
Δυστυχώς το αναγνωστικό κοινό μειώνεται διαρκώς. Κάποια στιγμή είχα δει ότι στην Ελλάδα είχαμε ετήσια μείωση 8% όταν στην Αγγλία υπήρχε άνοδος 12%. Η οικονομική κατάσταση παίζει το ρόλο της και αυτό δημιούργησε και το φαινόμενο της αυτοέκδοσης που σε συνδυασμό με την τακτική των εκδοτικών να βγάλουν best seller – άρα να απευθύνονται σε συγκεκριμένο κοινό, έχει κάνει τα πράγματα περίεργα. Ευτυχώς για μένα είναι μια δημιουργική απασχόληση, και ανάγκη για δημιουργία, και δεν μπαίνω σε διαδικασίες που δεν θα ήθελα να μπω. Για το αναγνωστικό κοινό δημιουργείται η δυσκολία πως να ψάξει να βρει τι αξίζει σε ένα κυκεώνα εκδόσεων.
Σας αρέσουν συλλογές διηγημάτων ή προτιμάτε μυθιστορήματα;
Μου αρέσουν όλα που διαβάζονται και είναι στην ποιότητα που επιθυμώ.
Ποια άλλη ιστορική περίοδος σας ελκύει για να γράψετε ένα μυθιστόρημα;
Νιώθω ότι με ελκύει περισσότερο το εύρος των περιόδων από την αρχαϊκή, μάλλον μυθολογική, μέχρι και το τέλος της κλασσικής. Το πρώτο μου μυθιστόρημα ήταν ιστορικό και έμπνευσή του ήταν το επίγραμμα στον τάφο του Αισχύλου. Το νέο μου, περιμένω απαντήσεις για έκδοση, είναι στην κλασσική περίοδο, σε μια άγνωστη εκστρατεία των Αθηναίων στην Αίγυπτο. Αφού μελέτησα το θέμα αποφάσισα να κινηθώ σε κάτι που να είναι το πρώτο μέρος του ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά να αναπτύσσεται σε φαντασίας, στα όρια του horror, στη συνέχεια. Η ατμόσφαιρά στην Αίγυπτο βοηθά πολύ. Επίσης έχω έναν σκελετό για ένα μυθιστόρημα στη σύγχρονη εποχή, φαντασίας, αλλά που θα δένει πάλι με τη μυθολογία. Δεν μπορώ να της ξεφύγω μάλλον.
Θα ήθελα να κλείσω, ευχαριστώντας εσένα Δημήτρη για την προσπάθεια που κάνεις για το βιβλίο. Είναι ανεκτίμητη και βοηθά το χώρο και τους αναγνώστες.
Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Παριορίτσα και του ευχόμαστε καλή συνέχεια και καλή επιτυχία στα νέα του βιβλία!
Φίλες και φίλοι, μείνετε συντονισμένοι στην Κοιλάδα της Γνώσης για περισσότερες συνεντεύξεις και άρθρα για βιβλία…
Το πρώτο μου μυθιστόρημα είχε τίτλο "Ματωμένες ασπίδες" και ήταν ιστορικό μυθιστόρημα για την μάχη του Μαραθώνα με κύριο χαρακτήρα τον τραγικό ποιητή Αισχύλο, από το επίγραμμα του οποίου εμπνεύστηκα και την πλοκή.
Με αφορμή την προετοιμασία για την επανέκδοση θα κάνω κάποιες αναρτήσεις για το μυθιστόρημα και από το μυθιστόρημα.
Ξεκινώ με την ιστορία της μάχης του Μαραθώνα που έγινε το 490 π.χ. και που ήταν ο πρόδρομος της συνολικής επικράτησης των Ελλήνων στα Μηδικά με αποτέλεσμα να ανθίσει ο πολιτισμός και η Δημοκρατία και να γεννηθεί κάτι νέο στον κόσμο.
Η Μάχη του Μαραθώνα (αρχαία ελληνικάΜάχη τοῦ Μαραθῶνος), που διεξήχθη τον Αύγουστο ή τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ, αποτελεί σύγκρουση μεταξύ των Ελλήνων (Αθηναίοι και Πλαταιείς) και των Περσών κατά την πρώτη εισβολή των Περσών στην Ελλάδα.
Μετά την αποτυχία της Ιωνικής Επανάστασης, ο Δαρείος συγκέντρωσε μεγάλη δύναμη για να εκδικηθεί την Αθήνα και την Ερέτρια, οι οποίες είχαν βοηθήσει τουςΊωνες, κατά την Ιωνική Επανάσταση. Το 492 π.Χ, έστειλε δύναμη, υπό την ηγεσία του Μαρδόνιου αλλά ο περσικός στόλος καταστράφηκε από τρικυμία παραπλέοντας τον Άθω. Τελικά το 490 π.Χ., υπό τη διοίκηση του Δάτη και του Αρταφέρνη, ο περσικός στρατός κατέλαβε τις Κυκλάδες, κατέστρεψε την Ερέτρια και στρατοπέδευσε στον Μαραθώνα, όπου τους αντιμετώπισε δύναμη Αθηναίων και Πλαταιέων. Η μάχη έληξε με αποφασιστική νίκη των Ελλήνων - που οφειλόταν στην στρατιωτική ιδιοφυΐα του Μιλτιάδη - και οι Πέρσες αναγκάσθηκαν να φύγουν στην Ασία.
Η μάχη του Μαραθώνα έδειξε στους Έλληνες ότι μπορούσαν να νικήσουν τους Πέρσες. Κατά τους σύγχρονους ιστορικούς και μελετητές, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες στιγμές στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Κύρια πηγή για τους Περσικούς πολέμους αποτελεί ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος ο οποίος έγραψε το έργο «Ιστορίαι» γύρω στα 440-430 π.Χ, προσπαθώντας να ανακαλύψει τις πραγματικές αιτίες των Περσικών πολέμων[1]. Το έργο ολοκληρώθηκε το 450 π.Χ.[2] Η μέθοδος του Ηρόδοτου αποτελούσε καινοτομία και σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς, ο Ηρόδοτος έχει εφεύρει την ιστορία που ξέρουμε.[2] Ο Θουκυδίδης είχε αμφισβητήσει το έργο του Ηροδότου, καθώς η προσωπική άποψη του τελευταίου εμφανιζόταν συχνά στο έργο του.[3][4] Ο Πλούταρχος, στο έργο Περί της Ηροδότου κακοήθειας (αν όντως το έγραψε αυτός), κατηγορεί τον Ηρόδοτο. Την περίοδο της Αναγέννησης, παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι συνέχιζαν να διαβάζουν το έργο του Ηροδότου, ο ιστορικός είχε κακή φήμη.[5] Παρ' όλ' αυτά, τα αρχαιολογικά ευρήματα επιβεβαίωσαν τα γραφόμενα του Ηροδότου και αποκατέστησαν τη φήμη και την αξιοπιστία του, ειδικά ως προς τα γεγονότα που εξέτασε αυτοπροσώπως.[6][7] Οι σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν το έργο του αξιόπιστο, αλλά έχουν αμφιβολίες για τους αριθμούς των νεκρών και τις ημερομηνίες των μαχών.[7][8].
Οι ρίζες της εχθρότητας Ελλήνων και Περσών βρίσκονται στην Ιωνική Επανάσταση. Η Ιωνική Επανάσταση απείλησε τη σταθερότητα της Περσικής Αυτοκρατορίας, γι' αυτό και ο Δαρείος ορκίστηκε να τιμωρήσει τις ελληνικές πόλεις που συμμετείχαν σε αυτή, όπως η Αθήνα και η Ερέτρια[9] οι οποίες είχαν αποστείλει στους επαναστάτες βοήθεια από είκοσι τριήρεις και πέντε τριήρεις αντίστοιχα.[10]
Ο Δαρείος Α' της Περσίας, όπως τον φαντάστηκε ένας Έλληνας ζωγράφος (4ος αιώνας π.Χ.)
Η Ιωνική Επανάσταση έληξε με νίκη του περσικού στόλου το 493 π.Χ και αργότερα ο Δαρείος επέκτεινε την αυτοκρατορία του στο Ανατολικό Αιγαίο[11] και στην Προποντίδα.[12] Το 492 π.Χ, καθώς η Ιωνική Επανάσταση είχε λήξει, ο Δαρείος έστειλε στρατό, υπό την ηγεσία του Μαρδόνιου, ο οποίος ανέκτησε τη Θράκη και ανάγκασε τους Μακεδόνες να συμμαχήσουν με την Περσία. Τελικά, όμως, ο περσικός στόλος καταστράφηκε λόγω θύελλας έξω από τη χερσόνησο του Άθω.[13]
Μετά από δύο έτη, ο Δαρείος - που είχε συμβούλους στην αυλή του τους εξόριστους από την Αθήνα Πεισιστρατίδες και τον επίσης εξόριστο βασιλιά της Σπάρτης Δημάρατο - έστειλε στρατό στην Ελλάδα, υπό την ηγεσία του Αρταφέρνη (γιο του σατράπη των Σαρδέων) και του Δάτη (Μήδου ναύαρχου), με διαταγές να καταλάβουν τις Κυκλάδες, να τιμωρήσουν τη Νάξο για την αντίσταση κατά των Περσών (πριν την Ιωνική Επανάσταση) και να τιμωρήσουν τις πόλεις της Αθήνας και της Ερέτριας.[14] Αφού κατέλαβαν το Αιγαίο, οι Πέρσες επιτέθηκαν στην Ερέτρια. Παρά την αντίστασή της, ο Εύφορβος ο Αλκιμάχου και ο Φίλαγρος ο Κυνέου άνοιξαν τις πύλες της πόλης στους Πέρσες, οι οποίοι την κατέστρεψαν και έστειλαν πολλούς αιχμάλωτους στην Περσία.[15] Τότε, οι Πέρσες κινήθηκαν προς την Αθήνα.
Οι Πέρσες, αφού πέρασαν την Αττική, στρατοπέδευσαν στον Μαραθώνα (40 χιλιόμετρα από την Αθήνα) μετά από συμβουλή του Ιππία.[16] Αρχηγός της αθηναϊκής δύναμης ήταν ο Μιλτιάδης, ο οποίος ήξερε καλά τις περσικές τακτικές, γι' αυτό και οι Αθηναίοι αποφάσισαν να κλείσουν τις δύο εξόδους των στενών του Μαραθώνα.[17] Ταυτόχρονα, ο Φειδιππίδης, κήρυκας και δρομέας από την Αθήνα, στάλθηκε στη Σπάρτη για να ζητήσει βοήθεια[18], αλλά οι Σπαρτιάτες, επικαλούμενοι θρησκευτικούς λόγους, απάντησαν ότι θα στείλουν στρατό μετά την πανσέληνο. Μόνο χίλιοι οπλίτες από τις Πλαταιές έφθασαν στον Μαραθώνα για να βοηθήσουν τους Αθηναίους.[19]
Ακόμα και αν οι Αθηναίοι συγκέντρωναν όλους τους διαθέσιμους οπλίτες στο Μαραθώνα[20], η αριθμητική υπεροχή των Περσών θα ήταν τουλάχιστον δύο προς ένα.[21]Επιπλέον, αν τους συγκέντρωναν όλους στο Μαραθώνα, οι Πέρσες θα μπορούσαν να επιτεθούν στην Αθήνα χωρίς να συναντήσουν αντίσταση και μια πιθανή ήττα στον Μαραθώνα θα σήμαινε την καταστροφή της Αθήνας, καθώς δεν θα είχε στρατό για να αμυνθεί.[22] Γι' αυτό οι Αθηναίοι αποφάσισαν να κλείσουν τις δύο εξόδους των στενών, όπου μπορούσαν να περιμένουν τους Σπαρτιάτες - αυτό θα δυσκόλευε τους Πέρσες να επιτεθούν στην Αθήνα.[23]
Για πέντε ημέρες, οι δύο στρατοί δεν αποφάσιζαν να επιτεθούν ο ένας στον άλλο. Τα πλευρά των Αθηναίων, όπως δηλώνει ο Κορνήλιος Νέπως, ήταν καλά προστατευμένα από τους ψηλούς λόφους.[17] Κατά τον Τομ Χόλλαντ, αυτό εξυπηρετούσε τη στρατηγική των Αθηναίων, οι οποίοι περίμεναν την άφιξη των Σπαρτιατών.[20] Οι Αθηναίοι είχαν στη διοίκηση τους δέκα στρατηγούς, ένα από κάθε φυλή[24] - πολέμαρχος ήταν οΚαλλίμαχος ο Αφιδναίος.[25] Ο Ηρόδοτος γράφει ότι κάθε ημέρα διοικούσε ένας στρατηγός[26] - γι' αυτό, ο Μιλτιάδης αποφάσισε να επιτεθεί την ημέρα, κατά την οποία διοικητής του στρατού θα ήταν ο ίδιος.[26] Κατά τους σύγχρονους ιστορικούς, οι Αθηναίοι θα διακινδύνευαν πολλά αν επιτίθεντο πριν την άφιξη των Σπαρτιατών.[23][27]
Ούτε οι Πέρσες ούτε οι Έλληνες ήθελαν να διακινδυνεύσουν μάχη.[23][22] Παρ' ολ' αυτά, παραμένει άγνωστη η αιτία που οδήγησε τους Αθηναίους να επιτεθούν.[23] Σύμφωνα με μια εκδοχή, οι Αθηναίοι είχαν μάθει από τους Ίωνες ότι οι Πέρσες απομάκρυναν τον ιππικό τους - αυτό αναφέρεται στο λεξικό «Σούδα»:
Υπήρξαν πολλές παραλλαγές της θεωρίας αυτής, αλλά σύμφωνα με ιστορικούς, το περσικό ιππικό είχε μεταφερθεί στα πλοία, έτσι ώστε να επιτεθεί στην Αθήνα όσο το πεζικό θα αντιμετώπιζε τους Αθηναίους στον Μαραθώνα[20] - αυτή η παραλλαγή βασίζεται στην αναφορά του Ηροδότου, ότι το περσικό πεζικό έπλευσε γύρω από το Σούνιο για να επιτεθεί στην Αθήνα.[30] Κατά τον Λάζενμπι, οι Πέρσες βάδισαν για να επιτεθούν στους Αθηναίους, κάτι που οδήγησε στην αρχή της μάχης - αργότερα όμως, βλέποντας τους Πέρσες να προωθούνται, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να τους επιτεθούν. Δεν είναι σαφές ποια από τις δύο θεωρίες είναι η ορθότερη, παρόλα αυτά είναι αποδεκτή κάποια δραστηριότητα των Περσών κατά την πέμπτη μέρα.[23]
Οι Πέρσες είχαν κυρίως ελαφρύ πεζικό, το οποίο δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει σε μετωπική επίθεση (όπως αποδείχθηκε στις Θερμοπύλες (480 π.Χ.) και στις Πλαταιές (479 π.Χ.)[31]) - γι' αυτό οι Πέρσες ήταν διστακτικοί και απρόθυμοι να επιτεθούν.[22] Η στατική αμυντική θέση, κατά τον Λάζενμπι, είχε λίγη λογική για τους Έλληνες[32], καθώς οι οπλίτες ήταν περισσότερο δυνατοί σε μάχη σώμα με σώμα.[31] Αν η απουσία του περσικού ιππικού οδήγησε σε αθηναϊκή επίθεση, σημαίνει ότι ένα μειονέκτημα για τους Αθηναίους (η πλαγιοκόπηση από το περσικό ιππικό) μετατρέπονταν σε κύριο πλεονέκτημα[22] - αλλά είναι πιθανό ότι οι Πέρσες επιτέθηκαν, γι' αυτό και οι Αθηναίοι αντέδρασαν.[23]
Κατά μια άλλη εκδοχή, ίσως οι Πέρσες επιτέθηκαν επειδή έμαθαν (ή υποψιάστηκαν) για πιθανές ενισχύσεις από τη Σπάρτη - είτε κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να μείνουν για πολύ ακόμη στον Μαραθώνα.[23]
Έγιναν πολλές προσπάθειες για να βρεθεί η ακριβής ημερομηνία της μάχης. Κατά τους ιστορικούς, ο Ηρόδοτος χρονολογεί τα γεγονότα με το ηλιοσεληνιακό ημερολόγιο (συνδυασμός του ηλιακού και του σεληνιακού ημερολογίου). Κατά τον Philipp August Böckh, η μάχη διεξήχθη στις 12 Σεπτεμβρίου (κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο).[33] Παρ' ολ' αυτά, φαίνεται ότι η κάθε ελληνική πόλη-κράτος είχε το δικό της ημερολόγιο - η ημερομηνία της μάχης εξαρτάται επίσης από την ημερομηνία που γιόρταζαν οι Σπαρτιάτες τα Κάρνεια. Θεωρείται πιθανό το γεγονός ότι το ημερολόγιο των Σπαρτιατών βρισκόταν κατά ένα μήνα πίσω από το αθηναϊκό, άρα η μάχη (κατά το σπαρτιατικό ημερολόγιο) διεξήχθη στις 12 Αυγούστου.[33]
Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρεται στο μέγεθος του αθηναϊκού στρατού - από την άλλη, ο Κορνήλιος Νέπως, ο Παυσανίας και ο Πλούταρχος δηλώνουν ότι οι Αθηναίοι διέθεταν 9.000 οπλίτες (και άλλους χίλιους από τις Πλαταιές)[17][34][35], αν και ο Ιουστίνος αναφέρει ότι στη μάχη συμμετείχαν 10.000 Αθηναίοι και 1.000 Πλαταιείς[36], αριθμοί που συγκρίνονται με αυτούς που δίνει ο Ηρόδοτος για τη μάχη των Πλαταιών.[37] Ο Παυσανίας περιγράφει επίσης μνημείο προς τιμή των δούλων οι οποίοι απελευθερώθηκαν λόγω της συνεισφοράς τους στον Μαραθώνα[38] Γενικά, αυτοί οι αριθμοί είναι αποδεκτοί σήμερα.[20][39]
Το περσικό πεζικό (πιθανόν οι Αθάνατοι), τοιχογραφία του παλατιού του Δαρείου στα Σούσα
Κατά τον Ηρόδοτο, ο περσικός στόλος είχε 600 τριήρεις[40] - δεν αναφέρει ωστόσο το μέγεθος του περσικού στρατού, αν και γράφει ότι ήταν πολύ καλά προετοιμασμένος.[14] Ο Σιμωνίδης ο Κείος γράφει ότι οι Πέρσες διέθεταν 200.000 στρατιώτες - ο Κορνήλιος Νέπως γράφει ότι οι Πέρσες είχαν 200.000 άνδρες πεζικό και 10.000 άνδρες ιππικό (από αυτούς σχεδόν οι μισοί πολέμησαν στον Μαραθώνα, ενώ οι υπόλοιποι στάλθηκαν στο Σούνιο).[41] Ο Πλούταρχος και ο Παυσανίας αναφέρουν, όπως και το λεξικό «Σούδα», ότι οι Πέρσες είχαν 300.000 στρατιώτες.[35][42][43] Ο Πλάτωνας και ο Λυσίας αναφέρουν ότι οι Πέρσες είχαν 500.000 στρατιώτες[44][45] - ο Ιουστίνος δηλώνει ότι οι Πέρσες διέθεταν 600.000 άνδρες.[36] Κατά τους σύγχρονους ιστορικούς, οι Πέρσες διέθεταν από είκοσι με εκατό χιλιάδες άνδρες πεζικό[46][47][48][49] και χίλιους ιππείς.[50]
Η πρώτη φάση της μάχης (στα αριστέρα) και η δεύτερη (στα δεξιά)
Η απόσταση μεταξύ των δύο στρατών ήταν λιγότερη από οκτώ στάδια (ή 1.5 χιλιόμετρα).[51] Στο κέντρο της αθηναϊκής παράταξης βρίσκονταν στρατιώτες της Λεοντίδας φυλής (με αρχηγό τον Θεμιστοκλή) και της Αντιοχίδας φυλής (με αρχηγό τον Αριστείδη), οι οποίοι ήταν παραταγμένοι στις τάξεις των τεσσάρων, ενώ στα πλευρά βρίσκονταν οι υπόλοιπες φυλές και οι Πλαταιείς, οι οποίοι ήταν παραταγμένοι στις τάξεις των οκτώ.[52][53]. Η μεγάλη συμβολή του Μιλτιάδη στη νίκη αυτή ήταν ότι ενίσχυσε τις πτέρυγες της αθηναϊκής παράταξης εις βάρος του κέντρου της, πράγμα που επέτρεψε την περικύκλωση της περσικής παράταξης.
Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν και έφτασαν κοντά στις περσικές γραμμές[51] - ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Αθηναίοι ήταν οι πρώτοι Έλληνες που άντεξαν τους Μήδους, το όνομα των οποίων προκαλούσε τρόμο (Ἀθηναῖοι δὲ ἐπείτε ἀθρόοι προσέμιξαν τοῖσι βαρβάροισι, ἐμάχοντο ἀξίως λόγου. πρῶτοι μὲν γὰρ Ἑλλήνων πάντων τῶν ἡμεῖς ἴδμεν δρόμῳ ἐς πολεμίους ἐχρήσαντο, πρῶτοι δὲ ἀνέσχοντο ἐσθῆτά τε Μηδικὴν ὁρέοντες καὶ τοὺς ἄνδρας ταύτην ἐσθημένους· τέως δὲ ἦν τοῖσι Ἕλλησι καὶ τὸ οὔνομα τὸ Μήδων φόβος ἀκοῦσαι).[51]
Οι αθηναϊκές πτέρυγες κατέστρεψαν τις περσικές γραμμές και περικύκλωσαν το ισχυρό κέντρο των Περσών - η μάχη έληξε με υποχώρηση του κέντρου των Περσών στα πλοία.[54] Αρκετοί Πέρσες σκοτώθηκαν στους βάλτους, την ύπαρξη των οποίων αγνοούσαν.[55] Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν στα περσικά πλοία και κατάφεραν να καταστρέψουν επτά απ' αυτά.[30][56] Ο Ηρόδοτος αναφέρεται στον Κυναίγειρο, αδερφό του Αισχύλου, ο οποίος προσπάθησε να τραβήξει μια περσική τριήρη, αλλά οι Πέρσες του έκοψαν το χέρι, με αποτέλεσμα να πεθάνει.[56]
Κατά τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες έχασαν 6.400 άνδρες στο πεδίο της μάχης, ενώ παραμένει άγνωστος ο αριθμός των νεκρών κατά την υποχώρηση.[57] Στη μάχη σκοτώθηκαν 192 Αθηναίοι και 11 Πλαταιείς[57] - σ' αυτή τη μάχη σκοτώθηκαν επίσης ο πολέμαρχος Καλλίμαχος και ο στρατηγός Στησίλεως ο Θρασύλεω.[56]
Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να θάψουν τους νεκρούς του Μαραθώνα κοντά στο πεδίο της μάχης.[58] Στον τάφο των Αθηναίων, ο Σιμωνίδης έγραψε το παρακάτω επίγραμμα[59]:
Ἑλλήνων προμαχοῦντες Ἀθηναῖοι Μαραθῶνι,
χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν
Αμυνόμενοι υπέρ των Ελλήνων οι Αθηναίοι στον Μαραθώνα,
κατέστρεψαν τη δύναμη των χρυσοντυμένων Περσών
Σήμερα στην περιοχή της μάχης υπάρχει ο Τύμβος των Μαραθωνομάχων. Στη βίλλα του Ηρώδη του Αττικού στην Κυνουρία, ρωμαϊκής εποχής, έχει βρεθεί ενεπίγραφη στήλη με ονόματα πεσόντων κατά τη μάχη. Το στοιχείο αυτό, σε συνδυασμό με τη σύσταση του τύμβου του Μαραθώνα, στον οποίο έχει ανευρεθεί υλικό και από μεταγενέστερες εποχές, καθώς και με την ανεύρεση πορτραίτου του Ηρώδη κοντά στον τύμβο, έχει οδηγήσει τον αρχαιολόγο Γ. Σπυρόπουλο στο συμπέρασμα πως ο τύμβος είναι δημιούργημα του ίδιου του Ηρώδη. Συγκεκριμένα, φαίνεται να επιβεβαιώνεται η μαρτυρία του Ηροδότου πως οι πεσόντες Αθηναίοι τάφηκαν σε ιδιαίτερους τάφους με στήλες όπου αναγράφονταν τα ονόματά τους κατά φυλές. Αργότερα ο Ηρώδης, του οποίου η οικογένεια καταγόταν από τον Μαραθώνα, προχώρησε σε ανάπλαση του χώρου δημιουργώντας τον τύμβο και μεταφέροντας τις στήλες στην έπαυλή του στην Κυνουρία, ως εκδήλωση προγονολατρείας.[60]
Στην περιοχή Βρανά έχει ανασκαφεί μερικώς και δεύτερος ταφικός τύμβος με 11 ταφές ανδρών, χρονολογούμενος στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Μερικοί ταυτίζουν αυτόν τον τύμβο με τον Τύμβο των Πλαταιέων, ωστόσο αυτή η υπόθεση δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί.[61]
Το χάλκινο κράνος του Μιλτιάδη, το οποίο φορούσε ο Αθηναίος στρατηγός κατά τη διάρκεια της μάχης, το αφιέρωσε ο ίδιος στο ιερό του Δία στην Ολυμπία προκειμένουν να ευχαριστήσει τον θεό για τη νίκη. Το κράνος βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας.[61]
Μετά τη μάχη, ο περσικός στόλος έπλευσε γύρω από το Σούνιο για να επιτεθεί στην Αθήνα[30] - οι Αθηναίοι, καθώς κατάλαβαν ότι η πόλη τους βρισκόταν υπό απειλή, βάδισαν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν στην Αθήνα.[62] Οι Αθηναίοι κατάφεραν να φθάσουν νωρίτερα απ' ότι οι Πέρσες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να υποχωρήσουν.[62] Ο Ηρόδοτος αναφέρεται στη συμμαχία των Περσών και των Αλκμεωνιδών - οι τελευταίοι είχαν δώσει σήμα μετά τη μάχη.[30] Αργότερα, στο πεδίο της μάχης έφτασαν οι Σπαρτιάτες - βλέποντας τα πτώματα των Περσών αναγνώρισαν τη μεγάλη νίκη των Αθηναίων.[63]
Ο Δαρείος άρχισε να συγκεντρώνει μεγάλο στρατό για να επιτεθεί ξανά στην Ελλάδα, αλλά τα σχέδια του αναβλήθηκαν λόγω της εξέγερσης στην Αίγυπτο. Πέθανε σε λίγο και στον θρόνο ανέβηκε ο γιος του Ξέρξης Α'.[64] Ο Ξέρξης ανακατέλαβε την Αίγυπτο[65] και άρχισε ξανά τις προετοιμασίες για εισβολή στην Ελλάδα. Η δεύτερη επίθεση των Περσών ξεκίνησε το 480 π.Χ, με επιτυχίες στις Θερμοπύλες και στο Αρτεμίσιο, αλλά οι Έλληνες πέτυχαν νίκες στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές και στη Μυκάλη και ανάγκασαν τους Πέρσες να υποχωρήσουν.
Κορινθιακό κράνος και κρανίο που ανήκουν σε Αθηναίο στρατιώτη ο οποίος πολέμησε στον Μαραθώνα. Βασιλικό Μουσείο Οντάριο, Τορόντο.
Η μάχη του Μαραθώνα αποδείχθηκε πολύ σημαντική για τους Έλληνες.[66] Η μάχη ήταν καθοριστική στιγμή στην ιστορία της αθηναϊκής δημοκρατίας, καθώς έδειξε τι μπορούσαν να πετύχουν με ενότητα και αυτοπεποίθηση[67] - κατά τους σύγχρονους ιστορικούς, «η νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα έδωσε στους Έλληνες την ευκαιρία να επιζήσουν για τρεις αιώνες, όποτε και ανάπτυξαν αξιόλογο πολιτισμό, στη βάση του οποίου υπάρχει ο δυτικός πολιτισμός».[2][68] Ο Τζων Στιούαρτ Μιλ έχει δηλώσει ότι «η μάχη του Μαραθώνα, ως γεγονός στη βρετανική ιστορία, είναι πιο σημαντική από τη μάχη του Χάστινγκς»[69] και ο Edward Shepherd Creasy συμπεριλαμβάνει τη μάχη του Μαραθώνα στο έργο The Fifteen Decisive Battles of the World: from Marathon to Waterloo (Οι Δεκαπέντε πιο Αποφασιστικές Μάχες του Κόσμου: από τον Μαραθώνα στο Βατερλώ)[70].
Φαίνεται ότι ο Αθηναίος τραγικός ποιητής Αισχύλος θεωρούσε ότι η συμμετοχή του στον Μαραθώνα ήταν το πιο σημαντικό γεγονός στη ζωή του -ανώτερο κι από την Ορέστεια και τους Πέρσες του- δεδομένου ότι έγραψε το παρακάτω επίγραμμα:
Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεύθει
μνῆμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας·
ἀλκὴν δ’ εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἂν εἴποι
καὶ βαθυχαιτήεις Μῆδος ἐπιστάμενος
Αυτός ο τάφος στην καρποφόρα Γέλα τον Αθηναίο Αισχύλο του Ευφορίωνα σκεπάζει. Για την ξακουστή παλληκαριά του το άλσος του Μαραθώνα θα πει, και οι μακρομάλληδες Μήδοι, που καλά την ξέρουν.[71]
Όσον αφορά τον στρατιωτικό τομέα, το μεγαλύτερο μάθημα για τους Έλληνες ήταν η δύναμη των οπλιτών - αυτοί θα έπαιζαν μεγάλο ρόλο και στις εμφύλιες συρράξεις των Ελλλήνων.[72] Παρ' ολ' αυτά, ο σχηματισμός φάλαγγας ήταν ευάλωτος στο ιππικό, αλλά καθώς στον Μαραθώνα το περσικό ιππικό έλειπε, η φάλλαγα αποδείχθηκε θανατηφόρο όπλο.[73]
Ένας από τους μεγαλύτερους θρύλους της μάχης αποτελεί η πορεία του Φειδιππίδη από την Αθήνα στη Σπάρτη. Κατά τη διάρκειας της πορείας, ο δρομέας πέτυχε στον δρόμο του τον θεό Πάνα - ο θεός τον ρώτησε γιατί οι Αθηναίοι δεν τον τιμούσαν. Ο δρομέας απάντησε ότι οι Αθηναίοι θα τον τιμούσαν απ' εδώ και πέρα. Ο Πάνας είχε προκαλέσει πανικό στους Πέρσες κατά τη διάρκειας της μάχης - προς τιμή αυτού, οι Αθηναίοι έφτιαξαν ένα τέμενος στα βόρεια της Ακρόπολης.[18]
Μετά τη νίκη, η γιορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδος πήρε νέα μορφή - πριν τη μάχη, οι Αθηναίοι ορκίστηκαν να θυσιάζουν ένα αριθμό αιγών ίσο με τον αριθμό των νεκρών Περσών. Αλλά, λόγω του μεγάλου αριθμού νεκρών Περσών, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να προσφέρουν πενήντα αίγες κάθε χρόνο - ο Ξενοφών αναφέρει ότι, ενενήντα χρόνια μετά τη μάχη, αυτή η παράδοση συνεχίζονταν.[74][75][76][77] Κατά τον Πλούταρχο, οι Αθηναίοι είχαν δει το φάντασμα του Θησέα, το οποίο τους οδήγησε κατά των Περσών[78] - η σκηνή απεικονίζεται στην τοιχογραφία της Ποικίλης Στοάς.[79] Ο Παυσανίας επίσης γράφει:
μετάφραση: Μερικοί είδαν ένα άνδρα που έμοιαζε αγροίκος. Αυτός είχε σκοτώσει πολλούς βαρβάρους με το άροτρο και μετά εξαφανίστηκε. Οι Αθηναίοι είχαν ζητήσει τη συμβολή ενός μαντείου και ο θεός τους είπε να τιμούν τον Εχετλαίον ως ήρωα[55]
Κατά τον Κλαύδιο Αιλιανό, ένας οπλίτης έφερε τον σκύλο του στο στρατόπεδο και ο σκύλος επιτέθηκε, μαζί με τον κύριό του, στους Πέρσες. Αυτή η σκηνή απεικονίζεται στην τοιχογραφία της Ποικιλής Στοάς.[80]
Κατά τον Ηρόδοτο, ο Φειδιππίδης έτρεξε την απόσταση 40 μίλιων, από την Αθήνα μέχρι τη Σπάρτη, μέσα σε δύο μέρες.[81] Σύμφωνα με την παράδοση, ο Φειδιππίδης έτρεξε στην Αθήνα μετά τη μάχη, φώναξε τη λέξη «Νενικήκαμεν» (Νικήσαμε!) και ξεψύχησε. Αυτή η ιστορία συναντάται στο έργο Στη δόξα της Αθήνας (1ος αιώνας μ.Χ) του Πλουτάρχου, το οποίο αποτελείται από αποσπάσματα του χαμένου έργου του Ηρακλείδη του Ποντικού - εκεί ο δρομέας αναφέρεται ως Θέρσιππος και Ευκλής.[82] Από την άλλη, ο Λουκιανός δηλώνει ότι ο δρομέας ονομαζόταν Φιλιππίδης και όχι Φειδιππίδης.[83]
Το 1894 άρχισε η ανάπτυξη της ιδέας των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, με τους διοργανωτές να ψάχνουν ένα άθλημα που θα θύμιζε τη δόξα της Αρχαίας Ελλάδας, γι' αυτό και ο Μισέλ Μπρεάλ πρότεινε να συμπεριληφθεί ο μαραθώνιος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 - μαζί του συμφώνησαν ο Πιερ ντε Κουμπερτέν και οι Έλληνες.[84] Το άθλημα έγινε πολύ δημοφιλές και πολλές μεγάλεις πόλεις άρχισαν να διοργανώνουν τον δικό τους μαραθώνιο - η απόσταση που τελικά καθορίστηκε είναι 42,195 χιλιόμετρα.[84]
Στις 8 Δεκεμβρίου 2010, κατά την 2500η επέτειο της μάχης του Μαραθώνα, η Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ δήλωσε ότι η μάχη αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στην ιστορία της ανθρωπότητας.[85]
